{"4":"

Sady Jana\nZamoyskiego znajdujące się w Starej Lubowli, przez niemal sto lat świadczą o\nziemiańskiej wizji, komunistycznej konfiskacie i współczesnej rewitalizacji.

\n\n\n

Początki: zakup dóbr i wizja hrabiego

Historia sadów w Starej Lubowli wiąże się z postacią Jana Zamoyskiego, najmłodszego syna polskiego hrabiego Andrzeja Przemysława Zamoyskiego. Możliwość założenia sadów owocowych pojawiła się dzięki zakupowi zamku i okolicznych ziem przez ojca Jana w 1882 roku od miasta Stara Lubowla. W roku 1926 Jan przejął dobra lubowlańskie, stając się ich formalnym właścicielem i inicjatorem ambitnych planów gospodarczych.

Jan Zamoyski reprezentował nowoczesne podejście do zarządzania majątkiem ziemskim, wprowadzając postępowe metody uprawy dostosowane do lokalnych warunków.

\n\n\n

Zakładanie sadów w latach 1929–1932

W latach 1929–1932 z inicjatywy hrabiego rozpoczęto systematyczne zakładanie sadów na wschodnim zboczu wzgórza zamkowego, bezpośrednio pod murami twierdzy. Kolejne nasadzenia prowadzono niżej, ponad miejscowością Podsadek. Dodatkowe drzewa posadzono także na wzgórzu sąsiadującym z zamkiem, na jego północno-zachodnim stoku w pobliżu kasztelu.

W sadach uprawiano różnorodne odmiany jabłoni, grusz, śliw i orzechów, dostosowane do warunków klimatycznych regionu. Najpiękniej położony sad znajdował się w pobliżu kasztelu, wybudowanego przez Juraja Feliksa Raisza, gdzie mieszkał Jan Zamoyski z rodziną. To właśnie\nw tym budynku mieści się obecnie siedziba dyrekcji zamku.

\n\n\n

Jan Jerzyczki – polski ogrodnik na Spiszu

Kluczową postacią w historii sadów był Jan Jerzyczki (ur. 25.08.1887, zm. 26.02.1942) – polski ogrodnik, który sprawował pieczę nad uprawami owocowymi. Zachowane relacje wskazują, że to właśnie on był głównym sadownikiem i twórcą ogrodniczych założeń hrabiego Zamoyskiego.

W okresie, gdy w zamku mieszkała rodzina hrabiowska, Jerzyczki wraz z zespołem ogrodników dbał o zagony, warzywniki i szklarnie. Jego fachowa wiedza i doświadczenie stanowiły fundament sukcesu przedsięwzięcia. Jerzyczki pochowany jest na starym cmentarzu w Starej Ľubovni, pozostaje symbolicznym łącznikiem między polską tradycją ogrodniczą a słowacką ziemią.

\n\n\n

Okres komunistyczny i degradacja

Po konfiskacie majątku przez komunistów w 1944 roku rozpoczął się proces stopniowej degradacji sadów. W latach 1949–1966 w budynku kasztelu funkcjonowała szkoła rolnicza, która zarządzała drzewostanem owocowym. W tym okresie sady były utrzymywane w relatywnie dobrym stanie, kontynuując tradycje pielęgnacyjne.

Po opuszczeniu terenu przez szkołę zaniechano systematycznej troski o drzewa. Uprawy na wzgórzu zamkowym oraz ponad Podsadkiem zostały całkowicie zlikwidowane na początku lat 90. XX wieku. Sad położony w pobliżu kasztelu na przełomie wieków znajdował się w szczątkowym stanie stanowiąc smutne świadectwo zaniedbanej spuścizny.

\n\n\n

Rewitalizacja od 2015 roku

Około roku 2015 z inicjatywy Urzędu Miasta Stara Lubowla podjęto działania mające na celu odtworzenie dawnego sadu położonego naprzeciwko zamku. Program obejmował pielęgnację istniejących drzew oraz nasadzenia nowych egzemplarzy. Działania te świadomie nawiązywały do pierwotnej idei Jana Zamoyskiego i jego wizji nowoczesnego sadownictwa.

Współczesna rewitalizacja ma nie tylko charakter gospodarczy, ale również kulturowy i edukacyjny. Przywraca fragment historycznego krajobrazu Starej Lubowli i upamiętnia pionierską rolę sadów Zamoyskiego jako początku nowoczesnego sadownictwa na Spiszu.

\n\n","13":"

The Orchards of Jan Zamoyski in Stará Ľubovňa have, for nearly a century, stood as a testament to a landowner’s vision, communist confiscation, and contemporary revitalization.

\n\n\n

Beginnings: The Purchase of Estates and the Count’s Vision

The history of the orchards in Stará Ľubovňa is closely linked to Jan Zamoyski, the youngest son of Polish Count Andrzej Przemysław Zamoyski. The opportunity to establish fruit orchards arose after Jan’s father purchased the castle and surrounding lands from the town of Stará Ľubovňa in 1882. In 1926, Jan took over the Lubovňa estates, becoming their formal owner and the initiator of ambitious economic plans.

Jan Zamoyski represented a modern approach to estate management, introducing progressive cultivation methods adapted to local conditions.

\n\n\n

Establishment of orchards in 1929-1932

Between 1929 and 1932, at the count’s initiative, systematic orchard planting began on the eastern slope of the castle hill, directly beneath the fortress walls. Further plantings were carried out lower down, above the village of Podsadek. Additional trees were also planted on the hill adjacent to the castle, on its northwestern slope near the manor house.

The orchards featured a variety of apple, pear, plum, and walnut trees, carefully adapted to the region’s climatic conditions. The most beautifully situated orchard was located near the manor house built by Juraj Felix Raisz, where Jan Zamoyski lived with his family. Today, this building serves as the headquarters of the castle’s administration.

\n\n\n

Jan Jerzyczki - Polish gardener in Spiš

A key figure in the history of the orchards was Jan Jerzyczki (born August 25, 1887 – died February 26, 1942), a Polish gardener who oversaw the fruit crops. Surviving accounts indicate that he was the chief orchardist and the creator of Count Zamoyski’s horticultural designs.

During the period when the count’s family lived in the castle, Jerzyczki, together with a team of gardeners, took care of plots, vegetable gardens, and greenhouses. His professional knowledge and experience formed the foundation of the project’s success. Jerzyczki is buried in the old cemetery in Stará Ľubovňa and remains a symbolic link between Polish gardening tradition and Slovak soil.

\n\n\n

Communist period and degradation

After the estate was confiscated by the communists in 1944, the orchards entered a period of gradual decline. Between 1949 and 1966, the manor house served as an agricultural school, which managed the fruit trees. During this time, the orchards were kept in relatively good condition, continuing the traditions of cultivation and care.

Once the school left the grounds, systematic maintenance of the trees was abandoned. The orchards on the castle hill and above Podsadek were completely removed in the early 1990s. The orchard located near the manor house, at the turn of the century, was in a fragmentary state, serving as a sad reminder of neglected heritage.

\n\n\n

Revitalization since 2015

Around 2015, at the initiative of the Stará Ľubovňa Town Hall, efforts were undertaken to restore the former orchard located opposite the castle. The program included the care of existing trees as well as the planting of new ones. These actions were a conscious reference to Jan Zamoyski’s original idea and his vision of modern fruit growing.

The contemporary revitalization has not only an economic but also a cultural and educational dimension. It restores a fragment of Stará Ľubovňa’s historic landscape and commemorates the pioneering role of Zamoyski’s orchards as the beginning of modern fruit growing in the Spiš region.

\n\n","14":"

Sady Jana Zamoyského v Starej Ľubovni už takmer sto rokov svedčia o zemianskej vízii, komunistickej konfiškácii a súčasnej revitalizácii.

\n\n\n

Začiatky: kúpa majetkov a vízia grófa

Dejiny sadov v Starej Ľubovni sú spojené s osobnosťou Jana Zamoyského, najmladšieho syna poľského grófa Andrzeja Przemysława Zamoyského. Možnosť založenia ovocných sadov sa objavila vďaka kúpe hradu a okolitých pozemkov jeho otcom v roku 1882 od mesta Stará Ľubovňa. V roku 1926 Jan prevzal lubovianske majetky, stal sa ich formálnym vlastníkom a iniciátorom ambicióznych hospodárskych plánov.

Jan Zamoyski zastával moderný prístup k správe zemianskeho majetku, zavádzal pokrokové metódy pestovania prispôsobené miestnym podmienkam.

\n\n\n

Založenie ovocných sadov v rokoch 1929 - 1932

V rokoch 1929–1932 sa z iniciatívy grófa začalo systematické zakladanie sadov na východnom svahu hradného vrchu, priamo pod múrmi pevnosti. Ďalšie výsadby prebiehali nižšie, nad obcou Podsadek. Dodatočné stromy boli vysadené aj na kopci susediacom s hradom, na jeho severozápadnom svahu v blízkosti kaštieľa.

V sadoch sa pestovali rôzne odrody jabloní, hrušiek, sliviek a orechov, prispôsobené klimatickým podmienkam regiónu. Najkrajšie situovaný sad sa nachádzal pri kaštieli, ktorý postavil Juraj Felix Raisz a v ktorom býval Jan Zamoyski s rodinou. Práve v tejto budove dnes sídli riaditeľstvo hradu.

\n\n\n

Jan Jerzyczki - poľský záhradník na Spiši

Kľúčovou osobnosťou v dejinách sadov bol Jan Jerzyczki (nar. 25. 08. 1887, zom. 26. 02. 1942) – poľský záhradník, ktorý dohliadal na ovocné kultúry. Zachované svedectvá naznačujú, že práve on bol hlavným ovocinárom a tvorcom záhradníckych koncepcií grófa Zamoyského.

V období, keď na hrade bývala grófska rodina, Jerzyczki spolu s tímom záhradníkov dbal o hriadky, zeleninové záhrady a skleníky. Jeho odborné znalosti a skúsenosti tvorili základ úspechu tohto podniku. Jerzyczki je pochovaný na starom cintoríne v Starej Ľubovni a zostáva symbolickým prepojením medzi poľskou záhradníckou tradíciou a slovenskou pôdou.

\n\n\n

Komunistické obdobie a degradácia

Po konfiškácii majetku komunistami v roku 1944 sa začal proces postupnej degradácie sadov. V rokoch 1949–1966 v budove kaštieľa fungovala poľnohospodárska škola, ktorá spravovala ovocný porast. V tomto období boli sady udržiavané v relatívne dobrom stave a pokračovali v pestovateľských tradíciách.

Po odchode školy z územia sa upustilo od systematickej starostlivosti o stromy. Výsadby na hradnom vrchu a nad Podsadkom boli úplne zlikvidované začiatkom 90. rokov XX. storočia. Sad nachádzajúci sa v blízkosti kaštieľa sa na prelome storočí nachádzal v zdevastovanom stave, predstavujúc smutné svedectvo zanedbaného dedičstva.

\n\n\n

Revitalizácia od roku 2015

Okolo roku 2015 z iniciatívy Mestského úradu Stará Ľubovňa boli podniknuté kroky na obnovenie bývalého sadu nachádzajúceho sa oproti hradu. Program zahŕňal starostlivosť o existujúce stromy a výsadbu nových exemplárov. Tieto aktivity vedome nadväzovali na pôvodnú ideu Jana Zamoyského a jeho víziu moderného ovocinárstva.

Súčasná revitalizácia nemá iba hospodársky, ale aj kultúrny a vzdelávací charakter. Obnovuje fragment historickej krajiny Starej Ľubovne a pripomína priekopnícku úlohu Zamoyského sadov ako začiatku moderného ovocinárstva na Spiši.

\n\n"}

key:titleBeSureNotMiss